Sierakowski Józef h. Dołęga (1765–1831), dyplomata, historyk, kolekcjoner, rysownik, sztycharz amator, członek Tow. Iksów, minister policji w Rządzie Tymczasowym Lit. w r. 1812, radca stanu w Król. Pol. Ur. w Opolu (pow. brzeski, woj. brzeskie lit.), był wnukiem strażnika kor. Józefa (zob.), synem prawdopodobnie Ignacego, star. olszańskiego. Przez matkę spowinowacony był z Tadeuszem Kościuszką.
Kształcił się S. w warszawskim kolegium pijarskim (najpewniej w Collegium Nobilium). Latem 1789 otrzymał stanowisko sekretarza polskiej misji dyplomatycznej w Sztokholmie. Nominację zawdzięczał poparciu ze strony star. tłumackiego Jerzego Michała Potockiego (mianowanego w maju 1789 posłem nadzwycz. i ministrem pełnomocnym Rzpltej w stolicy Szwecji), którego majątek Horodyszcze sąsiadował z opolskimi dobrami S-ego. Do Sztokholmu dotarł w końcu sierpnia. Niemal od początku pobytu w Szwecji stosunki S-ego z J. Potockim nie układały się najlepiej. S. uważał się bowiem za obywatela uprawnionego do publicznej prezentacji własnych poglądów zarówno na sprawy polityki międzynarodowej, jak i na kwestię stosunków polsko-szwedzkich. W swoich wypowiedziach krytykował zwłaszcza linię polityki zagranicznej Sejmu. Bardzo szybko też, pod wpływem kapelana legacji Jana Chrzciciela Albertrandiego, zdeklarował się jako zdecydowany zwolennik Stanisława Augusta, co spowodowało z czasem pogłębienie jego konfliktu zarówno z niechętnym królowi Potockim, jak i z adiunktem legacji – Antonim Borysławskim. W końcu 1789 r. i w pierwszych miesiącach 1790 r. S. wspierał zabiegi Albertrandiego o rewindykację ze Szwecji polskich dóbr kulturalnych zagrabionych w czasie «potopu» i trzeciej wojny północnej. Zabiegi te nie przyniosły jednak konkretnych rezultatów. Rychło okazało się też, iż S. był w najwyższym stopniu indywidualistą, nie poddającym się wymogom dyscypliny służbowej.
Pierwszy powód do niezadowolenia ze strony J. Potockiego dał S. publikując w marcu i kwietniu 1790 w czasopismach „Dagligt Allehanda” i „Almänna Tidningar” list, naświetlający w duchu jego własnych ówczesnych poglądów (zdecydowanie prorosyjskich) sytuację wewnętrzną i nastroje opinii publicznej w Rzpltej. Ten krok S-ego spowodował konieczność oficjalnej interwencji posła, który przekonywał Szwedów, że rzeczywiste nastroje w Polsce są wręcz przeciwne i domagał się – poprzez sekretarza stanu U. G. Franca – zamieszczenia w „Almänna Tidningar” oświadczenia, iż list był prywatnym wystąpieniem S-ego, wyrażającym jego osobiste poglądy. W początkach maja 1790 doszło do potężnej awantury pomiędzy S-m a A. Borysławskim, kiedy to «sekretarz większy drugiemu swemu koledze zrewidował papiery», otwierając jego mieszkanie podrobionym kluczem. Równocześnie S. po raz pierwszy odmówił wykonywania swoich obowiązków służbowych. Zirytowany Potocki rozpoczął więc zabiegi w Deputacji Interesów Zagranicznych o odwołanie S-ego ze Sztokholmu. Stopniowo konflikt pomiędzy posłem a sekretarzem legacji przeniósł się na forum Deputacji, gdzie konsekwentnym protektorem S-ego był bp kujawski Józef Rybiński. Mógł w niej także liczyć S. na życzliwość i poparcie Michała Czackiego. W okresie zaostrzania się konfliktu z Potockim, S. nawiązał (za pośrednictwem Albertrandiego) kontakt z szefem Gabinetu królewskiego – Piusem Kicińskim, a od czerwca 1790 prowadził już z nim regularną korespondencję. Z rzadka pisywał również listy do samego Stanisława Augusta, który uważał go za swojego zdeklarowanego stronnika. Dn. 1 IX 1790 otrzymał S. z rąk króla medal «Merentibus». Zachęcony tym dowodem łaski królewskiej, we wrześniu 1790 S. ponownie odmówił wykonywania swoich obowiązków i w związku z tym depesze dyplomatyczne szyfrować musiał Borysławski.
W początkach października 1790 S. wyjechał ze Sztokholmu «na 4 niedziele» z zamiarem poznania szwedzkiej prowincji. Poseł z niepokojem obserwował poczynania sekretarza, który prowadził kwerendy w archiwach i bibliotekach, rozpowiadając wszem i wobec, że został mianowany przez króla na miejsce nieobecnego już w Szwecji (wyjechał w czerwcu 1790) księdza Albertrandiego. Rzeczywiście P. Kiciński polecił wówczas S-emu przejąć wszystkie sprawy związane z zakupem archiwaliów, książek i dzieł sztuki, prowadzone dotąd przez kapelana sztokholmskiej legacji. O sprawie tej nie poinformowano jednak w ogóle posła Rzpltej w Sztokholmie. Ponieważ zaś stosunki Potockiego z S-m uległy tymczasem dalszemu pogorszeniu, w końcu października 1790 Potocki zażądał, by S. złożył urząd sekretarza legacji, wyrażając jednakże zgodę na jego ponowny wyjazd na prowincję. Prawdopodobnie właśnie w czasie owych jesiennych podróży dotarł S. do kopalni rud żelaza w Långban (nieopodal miasta Filipstad), jak również do kopalni miedzi w Falun. Namalował wtedy akwarelę, przedstawiającą wnętrze kopalni w Langban (unikat w Nordiska Museets bildarkiv, Sztokholm, reprod. w Mater. Red. PSB). S. interesował się zabytkami, historią i osiągnięciami kulturalnymi Szwecji. Sam był uzdolnionym rysownikiem i sztycharzem; na ręce Kicińskiego przesyłał przeznaczone dla króla korespondencje z zakresu botaniki, ekonomii, mineralogii i malarstwa. Wyjeżdżającemu do kraju Albertrandiemu przekazał dwa widoki Sztokholmu i sześć rycin przedstawiających okolice tego miasta. Sądzić można, iż były to jego własne prace. Na zlecenie Stanisława Augusta S. wykonał później cykl rysunków przedstawiających główne budowle stolicy Szwecji, m.in. uwiecznił zamek królewski, operę i pałacyk o nazwie Haga. Przekazał także do zbiorów królewskich kilka innych rycin, przedstawiających portrety m.in. doradcy królewskiego G. M. Armfelta oraz pannę Hayman, metresę Fryderyka ks. Östergötlandii (Ostrogocji), najmłodszego brata króla szwedzkiego.
Późną jesienią 1790 S. uwikłał się w poważny konflikt z najbliższym otoczeniem Gustawa III. Jeśli wierzyć doniesieniom Potockiego, to napisał on jakiś kompromitujący go list do Petersburga, który to list dostał się w ręce Szwedów. Ponadto nie było dla nikogo w Sztokholmie tajemnicą, że S. pozostawał w bliskich stosunkach z Albertrandim, którego uważano w Szwecji za rosyjskiego szpiega. W związku z wyjazdem Potockiego na urlop do kraju S. otrzymał nominację na chargé d’affaires ad interim, wbrew gwałtownym protestom dworu sztokholmskiego i mimo jednoznacznie negatywnej opinii przełożonego. Potocki ostrzegał wówczas swoich zwierzchników w Deputacji, że objęcie kierownictwa legacji przez dotychczasowego sekretarza może znacznie skomplikować stosunki z dworem sztokholmskim, co potwierdzały zresztą publiczne wypowiedzi jednego z najbliższych doradców Gustawa III – Armfelta.
Dn. 3 VI 1791 (po wyjeździe Potockiego) S. objął kierownictwo misji polskiej w Sztokholmie. Od początku jego stosunki z nowym zwierzchnikiem dyplomacji polskiej, ministrem spraw zagranicznych w Straży Praw Joachimem Chreptowiczem, układały się bardzo dobrze. Ich harmonijna współpraca nie mogła jednak wywrzeć większego wpływu na efekty działalności misji polskiej w Sztokholmie, gdyż S. od dawna uwikłany był w różnorakie konflikty, które w poważnym stopniu utrudniały mu prowadzenie normalnej działalności dyplomatycznej. Jedynym znajomym S-ego z otoczenia Gustawa III, z którym chargé d’affaires utrzymywał bliższe stosunki był wówczas sekretarz królewski – C. G. Nordin. W czasie pełnienia obowiązków oficjalnego reprezentanta Rzpltej przy dworze szwedzkim S. opracował na zlecenie Stanisława Augusta memoriał dotyczący okoliczności narodzin szwedzkiego następcy tronu (powszechnie powątpiewano bowiem w ojcostwo Gustawa III). Na polecenie Kicińskiego usiłował (bez skutku) odzyskać z rąk szwedzkich mapy wywiezione z Polski w trakcie wojen XVII i XVIII w. Starał się też, bez powodzenia, o zwerbowanie dwóch specjalistów z zakresu hutnictwa żelaza do kuźnic Rzpltej w przejętych dobrach biskupstwa krakowskiego.
Głównie jednak zajmował się S. przekazywaniem informacji dotyczących sytuacji wewnętrznej Szwecji i polityki zagranicznej dworu sztokholmskiego. Swoją uwagę koncentrował zwłaszcza na sprawie planowanej przez Gustawa III «krucjaty» przeciwko rewolucyjnej Francji. W początkach sierpnia 1791 przeprowadził rozmowę z U. G. Francem w kwestii stanowiska sąsiadów Polski wobec Konstytucji 3 maja. W tym samym czasie ostrzegał Szwedów przed pruskimi apetytami na Stralsund i należącą do nich część Pomorza. Z niepokojem też przyjął podpisanie w październiku 1791 rosyjsko-szwedzkiego traktatu sojuszniczego w Drottningholmie, upatrując w nim wstęp do interwencji rosyjskiej w Polsce. W początkach listopada S. odnotował zresztą wypowiedź posła rosyjskiego O. von Stackelberga, który powiedział publicznie, że «Imperatorowa ubliżałaby godności swojej, gdyby na nową konstytucję polską pozwolić miała».
Wkrótce S. popadł ponownie w ostry zatarg zarówno z rządem szwedzkim, jak i z samym Gustawem III, nie wspominając już o członkach sztokholmskiego korpusu dyplomatycznego. Z monarchisty stał się bowiem gorącym republikaninem i publicznie dawał wyraz swoim sympatiom dla rewolucyjnej Francji, potępiając przy tym postępowanie Katarzyny II (którą jeszcze niedawno chwalił) oraz króla szwedzkiego. Dodatkową komplikację stanowił fakt, że S. zamieszczał w ,,Gazette de Leyde” (o czym wiedziano w otoczeniu Gustawa III) pisane w duchu uwielbienia dla rewolucji francuskiej korespondencje nadsyłane ze Sztokholmu. Wszystko to wywoływało irytację Gustawa III, który zamierzał nawet zażądać odwołania S-ego ze sztokholmskiej placówki, do czego jednak na razie nie doszło.
Dn. 16 XII 1791 powrócił do Sztokholmu J. Potocki; 20 I 1792 wystosował on obszerny list do Stanisława Augusta, z prośbą o niezwłoczne odwołanie S-ego, sugerując, iż dalsze przedłużanie jego pobytu w Szwecji wpłynąć może na poważne skomplikowanie stosunków polsko-szwedzkich. W tym czasie S., który z zainteresowaniem śledził obrady szczególnie opozycyjnego wobec rządu riksdagu w Gävle (styczeń–luty 1792), spowodował zamieszczenie w „Gazette de Varsovie” niezbyt przychylnego dla Gustawa III sprawozdania z przebiegu tego riksdagu. Stanisław August jednak nie zamierzał odwoływać ze Sztokholmu swojego zaufanego korespondenta. Potocki wzmógł więc naciski na S-ego, próbując zmusić go do «dobrowolnej» rezygnacji z pełnionej funkcji. W początkach kwietnia 1792 Potocki zagroził nawet swoją dymisją, jeśli S. nie zostanie odwołany. W początkach czerwca t.r. opiekun małoletniego króla Szwecji Gustawa IV Adolfa – Karol ks. Sudermański (Gustaw III zm. 29 III 1792) zażądał wreszcie oficjalnie natychmiastowego odwołania S-ego ze Szwecji. W tym czasie (16 VI) dotarł też do Sztokholmu (wystawiony w maju) rozkaz Chreptowicza nakazujący S-emu powrót do kraju. W ostatnich dniach czerwca 1792 S. opuścił Sztokholm.
Wyjeżdżającego ze Szwecji S-ego Potocki zmusił jeszcze do podpisania oświadczenia, w którym kwitował on wszelkie swoje pretensje finansowe do posła i zobowiązywał się zwrócić pensję za ostatni kwartał swojej służby w przypadku, gdyby «Kasa Interesów Zagranicznych trudność jakową czyniła». S. nie zaakceptował jednak tego zobowiązania i natychmiast po swoim powrocie do Warszawy (w sierpniu 1792) złożył na ręce Chreptowicza memoriał, w którym domagał się zrównania wstecznie swojej pensji (400 dukatów rocznie) z pensjami sekretarzy pozostałych legacji Rzpltej (600 dukatów) i zwrotu wydatków nadzwyczajnych, poniesionych w okresie, gdy zastępował Potockiego na sztokholmskim posterunku. Ostatecznie Skarb Rzpltej wypłacił S-emu jedynie 300 dukatów (5 400 złp.) tytułem zwrotu wydatków poniesionych w Sztokholmie w czasie pełnienia przez niego obowiązków chargé d’affaires ad interim.
W Warszawie pozostał S. przez kilka następnych miesięcy, bywając częstym gościem na zamku królewskim. W lutym 1794 kontaktował się z posłem szwedzkim w Polsce J. Ch. Tollem. W powstaniu kościuszkowskim nie wziął udziału. Dn. 5 XII 1794 uczestniczył w Wilnie w uroczystościach obchodów dnia św. Katarzyny, składając na ręce gen. B. Knorringa «powinszowanie imienin monarszych». Po trzecim rozbiorze zamieszkał w swoich dobrach opolskich. Utrzymywał w tym czasie bliskie stosunki z mieszkającym w Janowie dawnym przyjacielem swojego ojca – Adamem Naruszewiczem. W r. 1796 S. podróżował po Litwie i Kurlandii, wypełniając jakąś misję powierzoną mu przez rząd rosyjski. W r. 1797 dopomógł w wyjeździe z kraju swojemu powinowatemu Michałowi Kleofasowi Ogińskiemu. Następne lata spędził na podróżach zagranicznych, zwiedzając dokładnie Niemcy, Francję, Hiszpanię, Wielką Brytanię i Włochy. W listopadzie 1800 został członkiem założycielem Tow. Warszawskiego Przyjaciół Nauk (TWPN), lecz aż do r. 1807 nie uczestniczył aktywnie w jego pracach. W l. 1800–3 należał w Paryżu do najbliższego otoczenia T. Kościuszki. Korespondował w tym czasie z Adamem Jerzym Czartoryskim, z którym spotkał się osobiście w stolicy Francji w r. 1803. T.r. został kawalerem maltańskim (bez składania ślubów) w katolickim Wielkim Przeoracie Rosji. Był też kawalerem Orderu św. Jana Jerozolimskiego (najpóźniej w r. 1812). W r. 1804 S. odwiedził Wiedeń, gdzie poznał słynnego Korsykanina (osobistego wroga Napoleona Bonapartego) C. Pozzo di Borgo.
Kontakty z osobistościami związanymi z Rosją nie przeszkodziły S-emu opowiedzieć się po stronie Francji w chwili, gdy wojska francuskie wkroczyły na ziemie polskie. W czerwcu 1807 zjawił się na czele tajnej deputacji litewskiej w Tylży, proponując cesarzowi Napoleonowi wywołanie antyrosyjskiego powstania na Litwie. I chociaż oferta ta została przez Francuzów odrzucona, S. pozostał od tej pory oddanym stronnikiem Napoleona. Dn. 9 VII 1807 został powołany na stanowisko konsyliarza przy Dyrekcji Skarbowej (w momencie nominacji przebywał w otoczeniu cesarza). Wraz z członkami Komisji Rządzącej uczestniczył też w Dreźnie w ceremonii podpisania przez Napoleona konstytucji Ks. Warsz. dn. 22 VII 1807. W stolicy Saksonii pozostał przynajmniej do jesieni 1807, nadsyłając stamtąd korespondencje do Komisji Rządzącej. Dn. 9 I 1808 S. był już w Warszawie, gdzie na posiedzeniu publicznym TWPN przedstawił rozprawę pt. O mitologii słowiańskiej i dowodach dawności narodu słowiańskiego. W kwietniu 1809 przekazał Towarzystwu katalog ksiąg biblioteki Załuskich. W stolicy Księstwa przebywał przez cały okres okupacji austriackiej (24 IV – 2 VI 1809). Pozostawał w tym czasie w serdecznych stosunkach z Julianem Ursynem Niemcewiczem. W r. 1810 S. ponownie podróżował po Włoszech. Po powrocie do kraju udał się do swoich majątków lit. Podejrzewany był, zresztą słusznie, przez władze rosyjskie o sprzyjanie Francji. S. należał wówczas do grona informatorów wywiadu francuskiego. Związany z masonerią (wg L. Hassa) już w czasach misji w Sztokholmie, w r. 1811 i 1812 S. był honorowym członkiem loży «Świątynia Izis»; w r. 1820 był czynnym członkiem loży «Bracia Zjednoczeni».
Nazwisko S-ego (obok Aleksandra Chodkiewicza, Eustachego Sanguszki, Józefa Kossakowskiego, Aleksandra Potockiego i Aleksandra Sapiehy) znalazło się na liście wyróżniających się osobistości, które zamierzano zaangażować w okresie przygotowań do wojny z Rosją do organizacji tymczasowych władz na Litwie, przesłanej Napoleonowi przez Radę Stanu na jego prośbę. S-ego polecał Napoleonowi również i rezydent francuski w Warszawie E. Bignon. Osobne zabiegi podjął też Stanisław Kostka Potocki, który protegował S-ego wobec ministra spraw zagranicznych Francji H. Mareta ks. Bassano. W tej sytuacji S. wezwany został do kwatery głównej cesarza Francuzów. Dn. 8 VI 1812 mianowany został członkiem honorowym Dyrekcji Edukacji Narodowej Ks. Warsz. Dn. 26 VI podpisał petycję Polaków z zaboru rosyjskiego do sejmu nadzwycz. Po zajęciu Wilna przez wojska francuskie, 1 VII 1812 na podstawie dekretu Napoleona utworzono pięcioosobową Komisję Rządu Tymczasowego W. Ks. Lit., w skład którego weszli: S., Aleksander Sapieha, Franciszek Jelski, Stanisław Sołtan i Karol Prozor. Na stanowisko sekretarza generalnego Komisji wyznaczył Napoleon Józefa Kossakowskiego. Do 7 VII dokooptowano do składu Komisji Jana Śniadeckiego i Aleksandra Potockiego. Od początku istnienia Komisji Rządowej S. odgrywał w niej czołową rolę. Do czasu przybycia do Wilna S. Sołtana, czyli do 18 VII, S. pełnił obowiązki prezesa Komisji Rządu Tymczasowego. Od 11 VII objął kierownictwo Komitetu Policji. W praktyce jednak kierował również pracami dwóch innych jej Wydziałów: Aprowizacji (Żywności i Magazynów) oraz Skarbu. Dn. 14 VII S. uczestniczył w katedrze wileńskiej w uroczystości przystąpienia Litwy do Konfederacji Generalnej. Jako pełniący obowiązki prezes Komisji Rządu Tymczasowego wygłosił wówczas dość mętną mowę (Głos zapraszający współczłonków rządu i władz miejscowych do przystąpienia […] do Aktu Konfederacji, 1812), w której tłumaczył zebranym doniosłość aktu Konfederacji Generalnej i wzywał wszystkich do podpisania akcesu do konfederacji. Dn. 18 VII S. przekazał w ręce S. Sołtana obowiązki prezesa i przewodnictwo w ważnym Wydz. Aprowizacji.
Także w lipcu 1812 sporządził S. przeznaczony dla Napoleona memoriał o sytuacji na Białorusi. Radził poprawę doli włościan, ale bez zniesienia poddaństwa i z utrzymaniem przywiązania chłopów do ziemi. Pisał również o antyfrancuskim nastawieniu miejscowej szlachty. Do memoriału załączył listę osób, «na których można mniej więcej polegać». Wnioski z memoriału S-ego nie były zbyt zachęcające dla Napoleona i zraziły go do mieszkańców wschodniej części dawnego W. Ks. Lit. Przez kilka następnych miesięcy S. kierował równocześnie pracami Wydziałów Policji i Skarbu. Dopiero 12 X 1812 przekazał obowiązki przewodniczącego Wydz. Skarbu przybyłemu wówczas do Wilna K. Prozorowi. Działania S-ego w Komisji Rządu Tymczasowego nie budziły poważniejszych zastrzeżeń ze strony władz francuskich i S. cieszył się pełnym zaufaniem przydzielonego do Komisji komisarza cesarskiego E. Bignona. Był także autorem projektu uchwały o pospolitym ruszeniu na Litwie, która została ogłoszona przez Komisję Rządu Tymczasowego 1 XII 1812.
Po klęsce Napoleona władze francuskie nakazały Komisji Rządowej opuszczenie Wilna. Dn. 21 XII 1812 S. wraz z Komisją Rządową był już w Warszawie, gdzie nadal odbywano posiedzenia. W styczniu 1813, jako członek rządu lit. otrzymał pensję w wysokości 3 tys. fr. miesięcznie. Wraz z E. Bignonem, obecnie ministrem pełnomocnym Francji w Ks. Warsz., i J. Kossakowskim układał też listę obywateli lit. potrzebujących zasiłku finansowego od Francji. Następnie, towarzysząc przez cały czas ministrowi francuskiemu (9 II 1813 Bignon pisał z Piotrkowa, iż S. jest jedynym spośród członków rządu lit., który nie opuścił go aż do tej pory), przeniósł się do Krakowa. W kwietniu spotkał się z J. U. Niemcewiczem, który dostrzegł, iż ostatnie wydarzenia zraziły S-ego do Francuzów. Mimo to, 30 IV 1813 wraz z Sołtanem, Jelskim, Prozorem i Kossakowskim podjął S. decyzję o wyjeździe do Drezna razem z wycofującymi się wojskami francuskimi. Dn. 2 V 1813 uczestniczył w zalimitowaniu Konfederacji W. Ks. Lit. W Dreźnie brał udział w posiedzeniach emigracyjnego rządu lit. Był również uczestnikiem ostatniego posiedzenia tego rządu, które odbyło się w końcu lipca 1813. Dn. 10 VIII S. został odznaczony Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej. W stolicy Saksonii przebywał jeszcze 20 VIII 1813.
W następnych miesiącach S. odnowił dawne kontakty z A. J. Czartoryskim. Z namowy księcia Adama podjął się misji do Anglii, gdzie zabiegać miał o poparcie sprawy polskiej przez tamtejsze kręgi polityczne. Był w Anglii z Czartoryskim, który podążył tam w ślad za Aleksandrem I, bawiącym w czerwcu w Londynie; po odjeździe Czartoryskiego (w poł. lipca) S. pozostał w Anglii z gen. Ludwikiem Pacem i gen. Janem Krukowieckim. Wprowadzony w przychylne Polsce sfery whigowskie starał się podtrzymywać zainteresowanie Polską i zjednywać angielską opinię publiczną dla jej sprawy. Na łamach „Morning Chronicle” S. polemizował z artykułami posła bawarskiego Pfeffela (piszącego pod pseud. Sas), usiłującego wydobyć na plan pierwszy sprawę Saksonii. S. wspierał też wysłannika Gdańska, Wilhelma Daniela Keidla, który starał się pozyskać zwolenników dla koncepcji ustanowienia wolnego miasta Gdańska. We wrześniu dotarł aż do Edynburga, skąd pisał do Czartoryskiego i Niemcewicza. Przez cały czas utrzymywał też kontakt z T. Kościuszką, który wzywał go do przyjazdu do Paryża. Po powrocie z Edynburga do Londynu wybrał się jeszcze do Cambridge; anonimowe artykuły do „Morning Chronicle” (podpisywane Cracoviensis lub Antonio di Ravenna) nadsyłał, prawdopodobnie fikcyjnie, z Paryża; Anglię przypuszczalnie opuścił dopiero z końcem 1814 r. lub na początku 1815 r., skąd udał się przez Calais do Paryża. W Paryżu obracał się w środowisku arystokratycznej kolonii polskiej, utrzymując bliskie stosunki zwłaszcza z Teresą z Lubomirskich księżną Jabłonowską oraz z Marianną z Potockich Tadeuszową Mostowską. Interesował się rozwojem sytuacji politycznej i był na bieżąco informowany przez Kościuszkę o podejmowanych przez niego działaniach (w sierpniu 1815 Naczelnik przesłał S-emu kopie swoich listów do cara Aleksandra I i A.J. Czartoryskiego). W październiku 1815 S. nosił się z myślą osiedlenia się na stałe w Krakowie, od czego odwodził go Kościuszko.
Dn. 13 I 1816 S. został aresztowany przez władze francuskie. Oskarżono go o złamanie obowiązującego rozporządzenia o cenzurze. W momencie zatrzymania znaleziono przy nim, przeznaczony dla cara Aleksandra I, memoriał autorstwa C. Pozzo di Borgo o sytuacji we Francji po restauracji Bourbonów („Rapport fait à S. M. l’Empereur de Russe sur la situation actuelle de la France”). Podejrzewano go jednak również o związki z opozycją bonapartystowską. O uwolnienie S-ego zabiegały zwłaszcza księżna Jabłonowska, hrabina Mostowska i Maria z Łączyńskich Walewska. Wreszcie po dwóch miesiącach odosobnienia w więzieniu Chaillot S. wyszedł na wolność. Nakazano mu jednak natychmiastowe opuszczenie Francji i w tej sytuacji S. przez Brukselę udał się do Warszawy, gdzie był już w końcu czerwca 1816. W sierpniu Kościuszko pisał o jego zamierzonej podróży na Litwę. Być może w końcu t.r. S. ponownie wyjechał do Włoch. Sam wspominał bowiem później swój pobyt w Neapolu w r. 1816. Był w Rzymie w pocz. 1817 r., gdzie z polecenia gen. Stanisława Mokronowskiego miał podjąć rozmowy z rzeźbiarzem A. Canovą w sprawie powierzenia mu wykonania pomnika ks. Józefa Poniatowskiego. Jednak z inicjatywy S-ego komitet budowy pomnika postanowił (w marcu 1817) zlecić wykonanie pomnika B. Thorvaldsenowi mieszkającemu w Rzymie.
Po utworzeniu Król. Pol. S. włączony został w grudniu 1815 do tymczasowego składu Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (WRiOP). W r. 1816 mianowany został referendarzem stanu. Dn. 7 I 1817 został członkiem nominatem Komisji Rządowej WRiOP. W jej składzie pozostawać miał do 31 X 1821. W styczniu 1817 S. wszedł w skład Rady Ogólnej pod przewodnictwem Stanisława Staszica, której zadaniem było utworzenie Uniw. Warsz. Związki S-ego z systemem edukacji nie były przypadkowe. W czasie swoich podróży zagranicznych interesował się on bowiem nowoczesnymi rozwiązaniami w dziedzinie oświaty. Prosił również Kościuszkę o dostarczenie szczegółowych informacji dotyczących systemu pedagogicznego Szwajcara J. H. Pestalozziego. W r. 1818 został kuratorem Szkoły Sztuk Pięknych, wchodzącej w skład nowo utworzonego Uniw. Warsz. T.r. został mianowany radcą stanu. W maju t.r. na posiedzeniu publicznym TPN zaproponował nabycie przez Towarzystwo z masy spadkowej po Stanisławie Auguście stempli do wybijania medali z wizerunkami królów polskich. W maju też S. wygłosił na forum Towarzystwa komunikat pt. Przestrogi Elżbiety królowej polskiej, żony Kazimierza Jagiellończyka, dane synowi Władysławowi, królowi czeskiemu i węgierskiemu, proponując nabycie odnalezionego przez siebie w Neapolu rękopisu, którego treść zrelacjonował w swoim wystąpieniu. W tym samym czasie S. przekazał TWPN portret Albertrandiego namalowany przez Franciszka Smuglewicza. Od początku swojego stałego pobytu w Warszawie S. był aktywnym członkiem Tow. Iksów, był stałym bywalcem salonu literackiego Tadeusza Mostowskiego, który zapraszał najbliższych przyjaciół do swoich podwarszawskich majątków – Włoch i Tarchomina. Bywał tam S. wraz z Niemcewiczem, Staszicem i Kajetanem Koźmianem.
Na posiedzeniach Rady Stanu w r. 1818 brał udział w dyskusjach nad projektem kodeksu cywilnego, opowiadając się przeciw utrzymaniu postanowień kodeksu Napoleona w sprawach małżeństw, a w marcu t.r. został członkiem 3-osobowej deputacji do opracowania szczegółowych zmian redakcyjnych w projekcie hipotecznym. W toczącej się w r. 1822 w Radzie Stanu dyskusji nad prawami włościan do gruntów był zwolennikiem zabezpieczenia chłopów przed rugami; w maju t.r. był wyznaczony do 3-osobowej deputacji do bliższego rozpatrzenia tej sprawy i przygotował pisemne uzasadnienie praw włościan na tle historii, podkreślając osiągnięcia Sejmu Czteroletniego. Jednak wypracowany projekt kompromisowy nie wszedł w życie. W r. 1824 S. został prezesem Delegacji Administracyjnej. Wchodził również w skład Ogólnego Zgromadzenia Rady Stanu, gdzie należał do grona przeciwników ministra skarbu Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego.
W r. 1819 wraz z J. Kossakowskim podjął się S. napisania historii Rządu Tymczasowego na Litwie w r. 1812. Praca ta nigdy jednak nie została sfinalizowana. Dn. 16 IV 1822 S. uczestniczył w dyskusji członków TPN nad kwestią przygotowania do druku pierwszego tomu „Historii Narodu Polskiego” A. Naruszewicza. Wbrew opinii Joachima Lelewela, który uważał, iż nie należy publikować dzieła pod względem naukowym przestarzałego, wyłoniono wówczas komisję, która miała uporządkować rękopis i przygotować jego wydanie. W Komisji znaleźli się: S., Samuel Bogumił Linde, Feliks Bentkowski i Łukasz Gołębiowski. S., który otrzymał rękopis w darze od Naruszewicza, włożył najwięcej wysiłku w jego uporządkowanie i przygotowanie edycji. Głównie też dzięki jego staraniom doszło do druku pierwszego tomu „Historii Narodu Polskiego” (w dwóch częściach) w Warszawie w r. 1824. Został członkiem nowego, założonego w r. 1820 Komitetu budowy pomnika ks. Józefa; sprawą tą interesował się też w l.n. Wszedł również do deputacji wyznaczonej do wzniesienia w Warszawie pomnika Mikołaja Kopernika; S. ułożył tekst napisu na medalu Władysława Oleszczyńskiego wybitym w r. 1830 z okazji wzniesienia tego pomnika.
Po wybuchu powstania listopadowego S. nie taił przed Koźmianem «swego zamysłu uchylenia się z kraju, lecz chciał to zrobić w sposobie patriotycznym». Wystąpił wówczas wobec ks. A. J. Czartoryskiego z propozycją swojego wyjazdu (na własny koszt) z misją dyplomatyczną do Anglii, gdzie spodziewał się uzyskać poparcie dla sprawy polskiej, licząc na dawną znajomość z angielskim ministrem spraw zagranicznych H. J. Temple lordem Palmerstonem. Propozycja ta nie została jednak przyjęta. W r. 1831 wszedł w skład deputacji TPN, która miała ułożyć adres do sejmu «z wyrażeniem uczuć Towarzystwa».
S. zbierał materiały i pracował nad dziełem Żywoty sławnych Polaków, którego jednak nie ukończył. W r. 1816 opublikował pamiętnik (2 wyd.: Liège i Drezno) z czasów swojego więzienia we Francji pt. Récit de deux mois d’emprisonnement… . Uchodził wówczas za wybitnego mówcę i autorytet w dziedzinie sztuk pięknych. Sam też rysował, malował akwarelą i sztychował (wiele jego prac powstało w czasie pobytu w Szwecji). Brał udział w warszawskich wystawach sztuk pięknych; w r. 1819 pokazał «różne próby sztychów», rysunek oraz kopię akwarelową z obrazu H. Roberta „Rodzina wiejska”, 1823 – Fasadę kościoła św. Jana w Warszawie, 1825 – ryciny z rysunków Aleksandra Orłowskiego; w r. 1819 przyznano mu srebrny medal «za wynalazek i zastosowanie kalkografii metalicznej». Ryciny i akwarele S-ego znajdowały się m.in. w zbiorach J. I. Kraszewskiego i M. Pawlikowskiego. S. zgromadził cenną kolekcję rzadkich książek, rycin, obrazów, medali, antyków i «drogocennych pod względem sztuki lub pamiątek historycznych starożytności». Władał znakomicie językiem francuskim, niemieckim, angielskim, włoskim i szwedzkim. Przy tym wszystkim jednak niezwykle trafna wydaje się opinia, jaką wyraził o S-m Franciszek Wężyk w r. 1840: «człowiek zacny, antykwariusz w profesji, raz go bawiły medale, drugi raz kamienie, następnie poszukiwał rękopisów, nic nie wydał, niewiele umiał gruntownie, a w kraju ślepych był jednookim, a zatem u niektórych uczonym».
S. był człowiekiem zamożnym. Po rodzicach odziedziczył dobra opolskie w woj. brzeskim lit., obejmujące wsie Opole, Rusiły i Gołowin oraz 3 folwarki. Miał również dobra w Bełskiem (Żabcze) i na Wołyniu (Duliby). Z pewnością posiadał również i inne majątki, będąc jedynym spadkobiercą dziadka, strażnika kor., i dziedzicząc część dóbr po Kopciach i litewskiej gałęzi rodziny Załuskich. Całe życie był oryginałem, pod koniec życia zdziwaczał i popadł w abnegację, lecz dla swych talentów towarzyskich stale był przyjmowany m.in. w domu Aleksandry z Lubomirskich, wdowy po Stanisławie Kostce Potockim. Przyjaźnił się z Niemcewiczem i Koźmianem. W końcu 1830 r. sporządził testament, w którym zapisał swoje cenne zbiory TWPN. Dn. 27 V 1831 niepodziewanie zachorował «na wyniszczenie sił» (Koźmian). Zmarł w Warszawie 28 V 1831 i został pochowany (staraniem Franciszka Obniskiego) w katakumbach cmentarza Powązkowskiego.
S. używał (powszechnie akceptowanego) tytułu hrabiowskiego. Z tytułem tym trafił również do wszystkich wydawnictw dziewiętnastowiecznych. Jego roszczenia do nie przysługującego mu formalnie tytułu wynikały prawdopodobnie z powinowactwa z rodziną Sierakowskich h. Ogończyk, która otrzymała ten tytuł w r. 1775 (przyrodnia siostra ojca S-ego, Teresa Sierakowska, poślubiła Romana Sierakowskiego h. Ogończyk).
S. rodziny nie założył.
Reprod. portretu S-ego w: Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk., II 95; Całopostaciowy rysunek węglem, przedstawiający siedzącego S-ego, autorstwa J. T. Sergela w Nationalmuseum w Sztokholmie, sygn. 588/1875, reprod. w: Sergel Teckningar i Nationalmuseum, utgifna af Föreningen för Grafisk Konst, Del. II, Stockholm 1912; S. tańczący kontredansa, rysunek autorstwa J. T. Sergela, reprod. w: Looström L., Johan Tobias Sergel, en gustaviansk tidsbild, Stockholm 1914 s. 52; Portret S-ego «w jego znanym płaszczu i kapeluszu» pędzla Jakuba Sokołowskiego znajdował się w zbiorach K. Koźmiana; Karykatura przedstawiająca polskie poselstwo (m.in. S-ego) rys. przez J. T. Sergela, reprod. w: Sölver S.V., Józef Sierakowskis akvarell…; – Estreicher w. XIX; Nowy Korbut; Finkel, Bibliogr.; Enc. Org.; Łoza, Legia Honorowa; PSB (Jelski Franciszek, Kossakowski Józef, Potocki Jerzy Michał, Prozor Karol); Rastawiecki, Słown. malarzów, II; Słown. Geogr. (Opole); Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Szenic S., Cmentarz Powązkowski, W. 1979 I; Boniecki (Kopciowie); Małachowski-Łempicki, Wykaz pol. lóż wolnomularskich; Antoniewicz, Katalog Wystawy Sztuki Pol. 1764–1886; Kraszewski, Catalogue d’une Collection; Semkowicz W., Przewodnik po zbiorze rękopisów wilanowskich, W. 1961; – Anusik Z., Misja polska w Sztokholmie w latach 1789–1795, Ł. 1993 s. 7, 8, 42–3, 44, 45, 50, 52, 55, 56, 57–64, 66, 67, 71, 73, 78, 80, 86, 119–20, 172; tenże, Próba rewindykacji polskich dóbr kulturalnych ze Szwecji w dobie Sejmu Czteroletniego, „Zap. Hist.” T. 58: 1993 z. 1 s. 8, 9, 11, 21; tenże, Szwedzki dyplomata w Warszawie w dobie insurekcji kościuszkowskiej, tamże T. 57: 1992 z. 4 s. 109 [649]; Askenazy S., Napoleon a Polska, W.–Kr. 1919 III 334, 336; Bystroń J. S., Literaci i grafomani z czasów Królestwa Kongresowego 1815–1831, Lw.–W. 1938 s. 60; Czerwiński P., Zakon maltański i stosunki jego z Polską na przestrzeni dziejów, Londyn 1965; Grynwaser H., Kodeks Napoleona w Polsce, Wr. 1951; tenże, Kwestia agrarna i ruch włościan w Królestwie Polskim w 1 poł. XIX w. (1807–1860), Wr. 1951; Handelsman M., Rezydenci napoleońscy w Warszawie 1807–1813, Kr. 1915 s. 228; Hass, Sekta farmazonii warszawskiej; Hist. dyplomacji pol., II–III; Iwaszkiewicz J., Napoleon w Wilnie, „Bibl. Warsz.” 1910 t. 1 s. 442, 443, 455; tenże, Litwa w przededniu wielkiej wojny r. 1812, tamże 1906 t. 4 s. 420; tenże, Litwa w roku 1812, Kr.–W. 1912; Konopczyński W., Polska a Szwecja, W. 1924; Korzon T., Kościuszko, Kr. 1894 s. 542, 688–9, Kotkowska-Bareja H., Pomnik Kopernika, W. 1973 s. 55; taż, Pomnik Poniatowskiego, W. 1971 s. 21, 30, 33; Kozakiewicz, Warsz. wystawy sztuk pięknych; Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk., I, II, IV, V; Kukiel M., Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej, P. 1912; tenże, Dzieje wojska polskiego w dobie napoleońskiej 1795–1815, W. 1920 II 54; tenże, Wojna 1812 roku, Kr. 1937 I–II; Łojek J., Polska inspiracja prasowa w Holandii i Niemczech w czasach Stanisława Augusta, W. 1969 s. 207, 214–15; Manteuffel T., Centralne władze oświatowe na terenie b. Królestwa Kongresowego (1807–1915), W. 1929 s. 52, 54, 95; Michalski J., Z dziejów Towarzystwa Przyjaciół Nauk, W. 1953 s. 49, 182, 303; Pachoński J., Generał Franciszek Paszkowski 1778–1856, W. 1982 s. 82 poza indeksem; tenże, Legiony Polskie, W. 1979 III, IV; Repertorium der diplomatischen Vertreter aller Länder, Bd. 3 (1764–1815), Wyd. O. F. Winter, Graz–Köln 1965; Ryszkiewicz A., Warszawskie środowisko malarzy 1795–1864, w: Warszawa XIX w., W. 1970 z. 1; Skowronek J., Adam Jerzy Czartoryski 1770–1861, W. 1994; tenże, Z magnackiego gniazda do napoleońskiego wywiadu, W. 1992; Smoleński W., Emigracja polska w latach 1795–1797, W. 1911; Sölver S. V., Józef Sierakowski akvarell från Långbans gruva år 1791, „Acta Succo-Polonica” Nr 4: 1995 s. 185–96; Sprawozdanie z poszukiwań w Szwecji dokonanych z ramienia Akademii Umiejętności przez E. Barwińskiego, L. Birkenmajera i J. Łosia, Kr.–W. 1914; Ślaski K., Tysiąclecie polsko-skandynawskich stosunków kulturalnych, Wr. 1977; Wawrzkowicz E., Anglia a sprawa polska 1813–1815, Kr. 1919, Monografie z zakresu dziejów nowożytnych, XVIII; Żytkowicz L., Rządy Repnina na Litwie w latach 1794–1795, Wil. 1938; – Instrukcje i depesze rezydentów francuskich w Warszawie 1807–1813, Wyd. M. Handelsman, Kr. 1914 II; Kicka N., Pamiętnik, W. 1972; Konung Gustaw III:s bref till Friherre G.M. Armfelt, utg. af E. Tegnér, w: Historiska Handlingar. Till Trycket Befordrade af Kong. Samfundet för Utgifvande af Handskrifter rörande Skandinaviens Historia, Stockholm 1883 XII 199–200; Korespondencja Lubeckiego z ministrami sekretarzami stanu Ignacym Sobolewskim i Stefanem Grabowskim, Wyd. S. Smolka, Kr. 1909 IV; Koźmian K., Pamiętniki, Wr. 1972 III; Listy nieznane Tadeusza Kościuszki (1814–1817), Wyd. W. Zahorski, „Roczn. Tow. Przyj. Nauk w Wil.” 1910 [1911] s. 49–99; Materiały do dziejów Komisji Rządzącej z r. 1807, Wyd. M. Rostworowski, Kr. 1918 I; Niemcewicz J. U., Pamiętniki 1811–1820, P. 1871 I 76, 103, II 37; tenże, Pamiętniki z 1830–1831 roku, Kr. 1909; Nordin C. G., Dagboksanteckningar för ären 1786–1792, w: Historiska Handlingar, Stockholm 1868 VI 172, 174, 178, 194, 209, 285; Ogiński M. K., Pamiętniki o Polsce i Polakach od r. 1788 do końca 1815, P. 1872 III 138; Toll J. C., Powstanie kościuszkowskie w świetle korespondencji posła szwedzkiego w Warszawie, Wyd. L. Postén, W.–Kr. 1989; Trębicki A., Opisanie sejmu ekstraordynaryjnego podziałowego roku 1793 w Grodnie, Oprac. J. Kowecki, W. 1967; – AGAD: Arch. Kor. Warsz. Dz. szwedzki, karton 11, teczki 8, 10, Arch. Król. Pol. rkp. 189 s. 3, 32, 38, Arch. Publ. Potockich, rkp. 227, 264, Zbiór Popielów rkp. 405, 406, teczka 21; B. Czart.: rkp. IV 5466 s. 358–365, rkp. 736; B. PAN w Kr.: rkp. 1652, 1653, 1657; IS PAN: Mater. do Słown. Artystów Pol.; Riksarkivet w Sztokholmie: Eriksbergsarkivet Autografsamlingen rkp. 266, Polonica rkp. 328; Anusik Z., Kłopoty pana sekretarza. Przyczynek do dziejów polskiej służby zagranicznej w dobie Sejmu Czteroletniego, „Acta Universitatis Lodziensis” [w druku].
Zbigniew Anusik